Op welke manieren wordt er nu reeds gewerkt/kan er gewerkt worden?

De basis wordt in de klas gelegd

Een belangrijke basis, als je tenminste niet overgaat tot het groeperen van hoogbegaafde leerlingen in afzonderlijke klassen of scholen (zie verder) is een goed beleid binnen de jaarklas zelf. Daar wordt immers de basis gelegd.
Als leerkrachten systematisch gedifferentieerd werken, of (beter nog) overgaan tot contractwerk met zo individueel mogelijk verfijnde contracten, kan er zowel bij de leerkracht als bij de sterkere leerlingen veel tijd vrij gemaakt worden. De leerkracht kan deze tijd gebruiken om de iets tragere leerlingen bij te staan, terwijl sterke leerlingen extra opdrachten kunnen vervullen binnen of buiten de klas, begeleid door coaches.
Voor de hoofdvakken is het essentieel dat leerkrachten goed beseffen dat de vaak broodnodige compacting meestal niet in de bestaande methodes voorzien is. Er zijn vaak wel “extra” oefeningen voor de snelle leerlingen, maar méér dan bezigheidstherapie is dat vaak niet. Je kan deze oefeningen eventueel wél gebruiken als vervanging voor de gemakkelijke oefeningen als er klassikaal gewerkt wordt. Ze laten uitvoeren als “beloning” als eerst de te gemakkelijke basisoefeningen afgewerkt zijn, is eerder een straf geven dan een beloning, vermits de boodschap dan is snel doorwerken of iets goed kunnen wordt “beloond” met extra werk.
Bij de differentiatie in de klas kunnen specifieke materialen voor hoogbegaafden van pas komen. Kijk hiervoor even op de materialen pagina’s.

Een tip: vaak zijn ouders bereid om een handje toe te steken, en hebben ze zelfs al materialen in huis om kinderen uitdagend werk te bieden. Zij zijn vaak dé ervaringsdeskundigen bij uitstek. Een goede samenwerking met ouders kan daarom een basis leggen die alle leerlingen in de klas ten goede kan komen.

Kangoeroewerking

Nogal wat scholen voorzien in kangoeroeklasjes of klim-op klasjes. Hoe verschillend ze ook zijn op het vlak van frequentie en inhoud, ze hebben één ding gemeen: de hoogbegaafde leerlingen worden, buiten hun gewone jaarklas, samengebracht.
Alleen al dit samenbrengen met ontwikkelingsgelijken is voor veel hoogbegaafden een belangrijke factor voor een beter welbevinden. In de kangoeroeklas voelen ze zich minder de vreemde eend in de bijt. Ze kunnen op hun eigen manier spreken en redeneren zonder aangekeken te worden alsof ze van een andere planeet komen. Ze kunnen vol enthousiasme werken aan uitdagende opdrachten zonder versleten te worden voor uitslovers.

Zoals gezegd wordt de basis gelegd in de klas. Als leerstof niet wordt ingedikt (gecompacteerd), als er geen tijd wordt vrijgemaakt om leerlingen buiten de klas op een soepele manier deel te laten nemen aan de kangoeroeklas, loopt het niet optimaal. Vaak worden de gemiste lessen dan tussendoor tijdens een speeltijd of thuis snelsnel even “bijgewerkt”, wat er dan op neerkomt dat de nota’s van een andere leerling worden overgepend en zo goed mogelijk zelfstandig ingestudeerd. Dit gaat vaak wel goed, maar soms leidt dat tot vervelende toestanden zoals slechte toetscijfers voor een onderdeel dat de leerling niet in de klas volgde, achterstand in het invullen van werkblaadjes die moeten ingestudeerd worden, leerkrachten die het gevoel krijgen dat een leerling het niet heeft “verdiend” de kangoeroeklas te mogen volgen (hoewel het niet zozeer een beloning mag zijn dan wel een recht, uitgedaagd worden op het eigen leerniveau), enz.

Soorten kangoeroewerking zijn er genoeg.

Op sommige scholen gaat het om projectwerk. Hierbij is het belangrijk dat leerlingen zelf ook kunnen aangeven welke hun interesses zijn. Een project rond ruimtevaart kan nog zo boeiend opgezet zijn, als de leerlingen geen interesse hebben, is het een maat voor niets. Belangrijk is ook dat een project ook tot iets leidt. Niet afgewerkte projecten geven een onvoldaan gevoel. Een project dat uitmondt in een toonmoment naar de klas/school/ouders toe kan trouwens heel goed bijdragen tot een positieve beeldvorming rond de hoogbegaafden binnen de schoolgemeenschap.

Andere scholen richten kangoeroeklassen in met een heel divers aanbod: schaken, talen zoals Chinees of Spaans, natuurexploratie, filosoferen, sociale vaardigheden, computervaardigheden, puzzelen, enz. Zo lang dit geen vrijblijvende bezigheidstherapie wordt, is dit zeker OK. Zorg wel voor ee terugkoppeling naar de klas en duidelijkheid over de evaluatie van deze klasjes: leerlingen moeten beseffen dat ook voor deze klasjes een inspanning leveren normaal is.

Niet alleen naar inhoud, maar ook op het gebied van wie de kangoeroeklas begeleidt kan je verschillende keuzes vaststellen. Op de ene school is het een leerkracht die enkele vrije uren opoffert, een andere school voorziet GOK uren voor de kangoeroeklas, nog een andere school aanvaardt dankbaar de inzet van ouders en andere betrokkenen of beschouwt de organisatie van de kangoeroeklas iets van de zorgleerkracht.

Vakversnelling

Sommige kinderen kan je niet binnen hun jaargroep houden voor alle vakken, omdat ze te ver voor staan op hun klasgenoten. Als ze op andere vlakken toch nog onvoldoende kennis hebben om goed te functioneren in een hoger jaar, kan vakversnelling een oplossing bieden (die wellicht tijdelijk is, hoogbegaafde kinderen hebben een snelle leercurve en benen vaak al rap bij).

Voordeel van vakversnelling is dat de leerling niet afhaakt voor dat vak uit opperste verveling, maar integendeel uitgedaagd wordt iets te doen met zijn/haar hersens om aan te pikken bij een hoger jaar.
Wel even opletten: enkele praktische zaken dienen wel geregeld te zijn. Leerkrachten moeten hun instructie zo regelen dat kinderen die van klas wisselen echt wel het ‘volle’ programma kunnen volgen van het vak in de andere klas. Het op gelijke uren plannen van de hoofdvakken is wellicht het meest haalbare.
Vakversnelling kan uiteraard ook soms vermeden worden als er aan een kind tijdig ander materiaal wordt aangeboden: volledig vervangen van de oefenstof door specifiek materiaal voor hoogbegaafden zoals Somplex voor wiskunde bijvoorbeeld, kan soms voor voldoende uitdaging zorgen. Het aanbieden van voldoende uitdagende oefeningen voor spelling en begrijpend lezen kan vermijden dat een leerling poppetjes tekent om zich bezig te houden tijdens de lessen taal.

Opgelet: vakversnelling van een voorbode zijn van volledige versnelling, hierover dient men dus na te denken bij de beslissing van de vakversnelling, en er zo nodig extra maatregelen voor voorzien.

Versnelling

Als een kind duidelijk al de meeste stof van een jaar onder de knie heeft, is differentiatie nauwelijks nog een oplossing te noemen. Als de school geen andere zinvolle invulling vindt, is versnelling niet uit te sluiten. Hierbij is het van belang dat een kind op zijn/haar sterke kanten wordt aangesproken, maar dat evengoed wordt rekening gehouden met de fysieke leeftijd van het kind (bv voor sport, schrijven,,sociaal, studie-organisatie,...). Versnelling zonder voldoende begeleiding is daarom niet ideaal; er dient minimaal toch een zeker toezicht op en opvolging van het proces te gebeuren door de verantwoordelijke voor zorg in de school.

Groepering: afzonderlijke klasen voor hoogbegaafden

Soms worden hoogbegaafden gegroepeerd voor het grootste gedeelte van de vakken, vormen ze een afzonderlijke klas. Succesvolle voorbeelden uit de Angelsaxische wereld zijn er genoeg. Het enige voorbeeld van een basisschool die dit realiseerde is intussen verdwenen. De school kende, door haar specifieke begeleiding van hoogbegaafden in kangoeroeklassen, een toestroom van hoogbegaafden, waardoor het groeperen van de leerlingen in leefgroepen haalbaar werd.
De werking van de leefgroepen was sterk gebaseerd op zelfstandig werken, contactwerk, en de vrijgekomen tijd (door indikking van de leerstof) werd besteed aan projectwerk, feuerstein, sociale vaardigheden,...
Enkele uren per week zaten de hoogbegaafden wel samen met leerlingen uit andere klassen, zoals voor turnen.
Zoals gezegd: die school koos een andere weg, en begeleidt de leerlingen nu via differentiatie en contractwerk binnen de klas, aangevuld met een kangoeroeklas.

Heeft het dan wel zin een dergelijk initiatief te bespreken? Zeker wel, niet het minste al omdat toonaangevend onderzoek uit het buitenland zéér duidelijk is: groepering heeft wel degelijk zin, en is voor bepaalde groepen hoogbegaafde leerlingen echt een belangrijke stap naar een succesvolle schoolloopbaan.
Als grote voordelen van groepering van hoogbegaafden worden genoemd:
- betere schoolse prestaties (men moet nooit “wachten” op anderen, werkt sneller door)
- een beter welbevinden (men vermijdt te veel vragen over verschillen, over anders zijn)

Hoewel sommige ouders vragen hebben rond hoe leerlingen die al heel jong gegroepeerd worden dan wel leren omgaan met verschillende andere soorten leerlingen, blijken er toch voor bepaalde leerlingen duidelijke voordelen te zijn aan groepering, en komt dit zeker het academische niveau van deze leerlingen ten goede.
Uiteindelijk is de discussie rond afzonderlijke klassen niet deze van of dit wel “goed” is, want voorbeelden uit het buitenland tonen aan dat afzonderlijke klassen (en zelfs scholen) wel degelijk een succesvolle operatie kunnen zijn. De vraag zal eerder zijn: welk soort initiatief is het meest gepaste voor dit bepaald kind? En in een dergelijk beslissingsproces, zou het jammer zijn als steeds weer blijkt dat bepaalde kinderen géén werkvorm vinden die voor hen geschikt is, omdat groepering niet (meer) bestaat in Vlaanderen in de basisscholen.

Iets anders is uiteraard dat we groepering gaan promoten als dé oplossing voor hoogbegaafden.
Maar de keuzemogelijkheid hebben, zonder dat verhuizen naar het buitenland nodig is, het zou een hele stap zijn.